Manevra Nedir?

Elektriğin üretilmesi kadar dağıtılması ve kontrol edilmesi önem taşımaktadır. Elektriğin barajlarda, doğal gaz çevrim, termik, rüzgar ve benzeri santrallerde üretilmesi kadar tüketileceği noktaya iletilmesi ve dağıtılması büyük önem taşımaktadır. İletim ve dağıtım aşamalarında elektrik kaybının düşük tutulabilmesi için elektrik yüksek gerilim ile iletilmektedir. Yüksek gerilim ile iletilen elektriğin gerilimi indirici merkezlerde düşürülmektedir ve peşi sıra dağıtılmaktadır. Yüksek gerilim altında kullanılan anahtarlama elemanları düşük gerilimde kullanılan anahtarlama elemanlarından farklılık göstermektedir. Peki yüksek gerilim altında çalışan anahtarlama elemanları genel olarak nelerdir, bu anahtarlama elemanları ile kullanılan yardımcı elemanlar nelerdir, manevra ne demektir ve manevra yapacak kişinin ne tür yetkinliklere sahip olması gerekmektedir?

Elektrik enerjisinin yüksek olduğu ortamlarda, gerilim ve akım miktarları doğrultusunda anahtarlama elemanları kullanılmaktadır. Genellikle hücre denilen yapıların içinde bulunan bu elemanlar yüklendikleri görev doğrultusunda isimlendirilmektedir. Bunlardan en önemlisi hat enerjili iken açma kapama işleminin gerçekleştirildiği kesicidir. SF6 gazlı, vakumlu ve yağlı gibi çeşitleri olan kesicilerden sonra gelen anahtarlama elemanı ayırıcıdır. Ayırıcı hatta enerji kesildikten sonra kontakların güvenli mesafede tutularak hem kapanmasının veya olası arkların önlenmesi için kullanılmaktadır. Kesici ve ayırıcının tek parça halinde bulunmasına yük ayırıcısı denilmektedir. Son ve en önemli anahtarlama elemanı ise topraklamadır. Topraklama ayrıcı topraklama bıçağı ve topraklama şalteri şeklinde de adlandırılabilmektedir.

Hücreler içinde bulunan anahtarlama elemanları çeşitli şekillerde yönetilebilmektedir. Doğrudan panellerden yönetilebileceği gibi, hücreye çeşitli eklemeler yapılması ile uzaktan da manevra işlemleri gerçekleştirilebilmekte ve dolayısıyla elektrik teknisyeninin oluşabilecek herhangi bir ark tehlikesinden etkilenmemesi de hedeflenebilmektedir. Örneğin Fransa’da uzaktan anahtarlama sistemi (kaskat sistemi) kullanılmaktadır. Ayrıca hatta oluşabilecek olası hataların önüne geçilebilmesi için röleler de aktif şekilde kullanılmaktadır. Diferansiyel röle, akım rölesi ve benzeri rölelerden gelebilecek uyarılar doğrultusunda da sistemde oluşan hatalar tespit edilebilmekte ve kesici aracılığı ile hat otomatik olarak da açtırılabilmektedir.

Yüksek gerilim altında yapılan anahtarlama işlemine manevra adı verilmektedir. Manevra işlemi genel olarak bakıldığında yükün açılması, kontakların ayrılması ve sistemin güvenle topraklanması olarak adlandırılabilmektedir. Enerji altında bulunan hattın açılabilmesi için öncelikle kesici açılır. Sistemde elektrik akışının kesildiği belirlendikten sonra ayırıcı ile kontaklar birbirinden uzaklaştırılır. Son olarak sistemde bulunabilecek statik enerjinin ortadan kaldırılması ve çalışma ortamının güvenli hale getirilmesi için topraklama işlemi gerçekleştirilir. Yük ayırıcılı sistemlerde ise önce yük ayırıcısı açılır, sonra topraklama yapılır. Enerjisi kesik olan bir sistemde ise manevra yapılabilmesi için bu işlemler sondan başa olacak şekilde gerçekleştirilir. Yapılan tüm bu anahtarlama işlemi ise manevra olarak adlandırılmaktadır.

Manevraların yapılabilmesi için manevrayı yapacak elektrik teknisyenlerinin TEİAŞ tarafından EKAT belgesini alması gerekmektedir. TEİAŞ tarafından eğitimini tamamlayan elektrik teknisyeni edindiği belge ile birlikte yüksek gerilimde manevra işlemlerini gerçekleştirebilmektedir. EKAT eğitimini almamış, EKAT sınavından başarıyla geçmemiş kişinin yüksek gerilim altında çalışması büyük tehlike taşımakta ve yasalarla yüksek gerilim altında çalışacak kişilerin bu eğitimi alması zorunlu kılınmıştır.

Yüksek gerilim sistemlerinde genellikle hücrelerde kesici, ayırıcı ve topraklama kullanılmaktadır; anahtarlama sistemlerine yardımcı ve olası bir hatada sistemin açmasını sağlayan elemanlar rölelerdir; manevra yapılabilmesi için önceliklere dikkat edilmesi gerekmektedir ve manevra yapacak kişinin EKAT belgesinin bulunması zorunludur. Elektrik ile birlikte özellikle yüksek gerilim altında çalışmak büyük bir dikkat ve özveri gerektirmektedir. Dolayısıyla çalışma ortamında büyük bir disiplinle kurallara uyulmalı, iş güvenliğine dikkat edilmesi ve çalışanların yapacakları bir hatanın sonucunu düşünerek çalışması gerekmektedir.

Kaynaklar

TEDAŞ

EMO

ÖzcanKalenderli